میزان هدررفت انرژی در کشور چقدر است؟
به گزارش هابصنعت به نقل از روزنامه فرهیختگان؛ براساس گزارش بانک جهانی (شاخص شدت انرژی اولیه) که بر اساس تولید ناخالص داخلی بر حسب نرخ ارز و برابری قدرت خرید محاسبه شده، ایران تا انتهای سال ۲۰۲۱ با رقم ۹ مگاژول به ازای هر دلار تولید ناخالص داخلی جزء اقتصادهای با شدت بالای مصرف انرژی بوده است.
عدد ۹ مگاژول در حالی بوده که این رقم در سطح جهان ۵ مگاژول است. همچنین شاخص مذکور برای کشور ترکیه در سال ۲۰۲۱ حدود ۲ مگاژول بوده است.
طبق دادههای بانک جهانی، شدت انرژی در ایران از ۷ مگاژول به ازای هر دلار تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۰ به ۹ مگاژول تا انتهای سال ۲۰۲۱ رسیده که این عدد برای جهان از ۶ مگاژول به ۵ مگاژول کاهش یافته است. به عبارتی، شاخص شدت انرژی در ایران حدود ۵۰ درصد بالاتر از میانگین جهانی بوده و ۴ برابر ترکیه است.
بر اساس دادههای اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز، شدت مصرف انرژی در ایران طی سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۳ با رشد چشمگیر ۷۵ درصدی همراه بوده، این در حالی است که شدت مصرف انرژی در سطح جهانی در همین دوره ۳۵ درصد کاهش یافته است.
درخصوص اینکه چرا شدت مصرف انرژی در ایران زیاد است، به طور مختصر میتوان گفت، اولین و مهمترین متهم این موضوع، یارانه سنگین در حوزه انرژی است.
ارزان بودن انرژی، علاوه بر اینکه رفتارهای مصرفی غیرمسئولانه را در بخش خانوار تشویق میکند، در بخش صنایع عملاً هیچ انگیزهای برای بهبود کارایی و افزایش استانداردها برای تولید لوازم و وسایل گرمایشی، سرمایشی، خودرو، لوازم برقی و هر تجهیزاتی که انرژی مصرف میکند، باقی نمیگذارد.
مورد دوم، ساختار اقتصاد است. اقتصاد ایران وابسته به صنایع انرژیبر مانند پتروشیمی، فولاد و سیمان است.
مورد سوم، فرسودگی تجهیزات و تأسیسات در صنایع است. عدم سرمایهگذاری در بهروزرسانی صنایع، مصرف انرژی را افزایش داده است. عدم تنوع بخشی به سبد مصرفی انرژی کشور و کمتوجهی به توسعه انرژیهای تجدیدپذیر منجر به وابستگی شدید به نفت و گاز در ایران شده است.
هدررفت برق چقدر است؟
براساس گزارش رسمی شرکت توانیر، تلفات انرژی در شبکههای توزیع برق حدود ۹.۷ درصد و در شبکههای انتقال حدود ۲.۶ درصد است. براساس برآوردهای این شرکت، بیش از نیمی از تلفات در شبکههای توزیع برق به «تلفات غیرفنی» اختصاص دارد. علت «تلفات غیرفنی» استفاده غیرمجاز از برق شامل انشعابهای غیرقانونی و فاقد کنتور است.
برخی آمارها از مصرف برق در بخش صنعت ایران حکایت از آن دارد که این مقدار حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد بالاتر از استانداردهای بینالمللی برای تولید است.
همچنینبراساس گزارش ترازنامه انرژی کشور، در سال ۱۴۰۱ راندمان نیروگاههای حرارتی تحت پوشش وزارت نیرو به این شکل بوده است. در نیروگاههای بخاری ۳۶.۸ درصد، در نیروگاههای گازی ۲۸.۹ درصد، در نیروگاههای سیکل ترکیبی ۴۴.۸ درصد، در نیروگاههای دیزلی ۳۴.۳ درصد، در نیروگاه اتمی بوشهر ۳۳ درصد و در نیروگاههای حرارتی وزارت نیرو ۳۶.۴ درصد است.
در نیروگاههای بخش خصوصی نیز، در بخش نیروگاههای بخاری ۳۶.۱ درصد، در نیروگاههای گازی ۳۳ درصد، در نیروگاههای سیکل ترکیبی ۴۵.۳ درصد و میانگین کل راندمان نیروگاههای خصوصی حدود ۴۰.۸ درصد بوده است. جمع نیروگاههای حرارتی کشور (وزارت نیرو و بخش خصوصی) ۳۹.۱ درصد بوده است. همچنین میانگین راندمان نیروگاههای صنایع بزرگ کشور نیز نزدیک به ۳۲ درصد است. این اعداد با عدد ۴۵ تا ۴۷ درصدی راندمان کل نیروگاهها در جهان فاصله دارد و بر اساس مصاحبه یک کارشناس حوزه انرژی، همین مورد باعث میشود که سالانه حدود ۶۵ میلیارد مترمکعب گاز هدر رود.
راندمان آب در بخش کشاورزی یکسوم میانگین جهانی
درحالیکه کاهش بارش و خشکسالی، عوامل اولیه بحران آب در ایران هستند، بررسیهای کارشناسی نشان میدهد عامل بنیادین بحران آب در کشورمان، بیتوجهی مزمن به اقتصاد آب و اشتباهات سیاستگذاری در دهههای گذشته است. نادیده گرفتن منطق اقتصادی، زمینهساز بروز بحرانهای ثانویهای شده که امروز تحت عنوان ناترازی آبی، مصرف بیرویه، هدررفت و آب بدون درآمد شناخته میشوند.
نمونه قابل تأمل هدررفت آب، هدررفت آن در بخش کشاورزی است. براساس گزارشهای رسمی، بخش کشاورزی تقریباً ۹۰ درصد از کل مصرف آب ایران را به خود اختصاص میدهد. در پژوهشی که باعنوان «خودکفایی غذایی آینده در ایران، تحلیلی مبتنی بر مدل» توسط ۵ پژوهشگر انجام شده، آمده است در سالهای اخیر، برداشت آب برای کشاورزی حدود ۸۶ میلیارد مترمکعب در سال بوده، درحالیکه سطح برداشت پایدار آب باید حدود ۶۱.۷ میلیارد مترمکعب در سال باشد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، شاخص بهرهوری آب کشاورزی ایران تنها ۵ دلار بهازای هر مترمکعب آب و این شاخص در کشورهای توسعهیافته(همچون اعضای OECD) حدود ۵۶ دلار است.
۳۰ درصد آب کشور گم میشود
درحالیکه ایران در یک منطقه نیمهخشک واقع شده و بهصورت تاریخی با چالش آب روبهرو بوده؛ اما برخی آمارهای رسمی حکایت از بیتوجهی ایرانیها به موضوع محدودیت آب دارد. برای مثال، آمارها میگویند تهرانیها روزانه بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ لیتر آب مصرف میکنند؛ عددی که ۲ برابر میانگین جهانی است. از سوی دیگر نیز آمارهایی وجود دارد که از مصرف ۴۶۰ لیتر در محلههای شمالی شهر تهران حکایت میکند؛ اعدادی که احتمالاً بخشی از آن برای تأمین استخر و جکوزیها و سایر مصارف غیرشرب مصرف میشود.
نمونه دیگر و قابلتأملی از هدررفت آب، موضوع «آب بدون درآمد» است. بر اساس گزارش وزارت نیرو در تابستانهای ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، بیش از ۲۸ درصد از آب توزیعی (آب شرب تولیدی) در مناطق شهری کشور تحت عنوان «آب بدون درآمد» از دست میرود. این آب یا از لولهها نشت میکند یا کنتورها دستکاری شده یا انشعاب غیرمجاز از لولههای اصلی شهر ایجاد شده یا نهایتاً بخشی هم مربوط به استفاده رایگان نهادهای عمومی مانند شهرداریها و دستگاههای دولتی است. عدد ۲۸ درصد مربوط به میانگین کشوری بوده و این عدد در ۲ استان خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد ۵۰ درصد و در ۱۳ استان بالای ۳۰ درصد است.
مصرف نان ۲ برابر سرانه جهانی
نگاهی به صورتهای مالی شرکت بازرگانی دولتی ایران نشان میدهد سرانه مصرف گندم در ایران طی ۲ سال اخیر حدود ۱۴۳ کیلوگرم بوده است. با این حساب، سرانه مصرف گندم در ایران بیش از ۲ برابر میانگین جهانی است.
برخی آمارها مدعی هدررفت سالانه حدود ۲ میلیون تن نان در کشور است. رقمی که معادل ۲۰ درصد از کل مصرف گندم کشور میباشد. گرچه نمیتوان این عدد را تأیید کرد؛ اما حجم نانی که به دست خریداران نان خشک میرسد و حجم بالای تبدیل نان به خوراک دام و طیور نشان میدهد هدررفت نان در کشور یقیناً رقم درشتی است.
هدررفت ۳۰ درصدی بخش غذا و کشاورزی
براساس گزارشهای مطالعاتی، میزان تقاضای جمعیت انسانی کشور برای محصولات مختلف کشاورزی حدود ۱۵۲ میلیون تن(برحسب وزنتر در مزرعه، باغ، کشتارگاه یا مرکز پرورش دامها) برآورد شده است. در مقابل این نیاز، میزان تولید محصولات کشاورزی (گیاهی و دامی) کشور ۱۳۲ میلیون تن است که از این میزان حدود ۱۱۰ میلیون تن آن محصولات گیاهی بوده و ۲۲ میلیون تن نیز محصولات حیوانی است.
طبق برآوردها، ۳۰ میلیون تن از ۱۳۲ میلیون تن تولیدات کشاورزی کشور بهصورت تلفات و ضایعات هدر میرود که طبیعتاً در تولید آن زمین، آب و انرژی به کار رفته است. این میزان هدررفت که حدود ۲۳ درصد از کل محصولات کشاورزی تولیدی داخل کشور است، معادل هدررفت ۲۴ درصد از کل سطح زیر کشت کشور و یا ۳۲ درصد از کل آب اختصاصیافته به بخش کشاورزی و یا معادل غذای ۱۸ میلیون نفر از جمعیت کل کشور است.
سرانه انرژی بخش ساختمان ۲ برابر جهان!
براساس دادههای رسمی وزارت نیرو، سهم ۳۰۰ کیلووات ساعت مصرف برق (الگوی مصرف ماهانه فعلی) از هزینه خانوار در سال ۱۳۵۲ حدود ۶.۶ درصد بوده که این مقدار در سال ۱۴۰۲ به ۰.۲۳ درصد رسیده است.
نتیجه عدم رعایت استانداردها در بخش ساختمان این بوده که ایران به پنجمین پرمصرف در جهان در بخش ساختمان تبدیل شده است، به طوری که براساس آمارهای دادههای آژانس بینالمللی انرژی (IEA) در سال ۲۰۲۰ مجموع انرژی مصرفی در بخش ساختمان ایران (خانگی) ۲۲۳ پتاژول انرژی بوده است.
نکته جالب توجه ماجرا اینجاست که ایران با ۸۳ میلیون نفر جمعیت در سال ۲۰۲۰ و مصرف حدود ۲۲۳ پتاژول انرژی در بخش ساختمان، سرانهای برابر با ۲.۷ پتاژول به ازای هر یک میلیون نفر را ثبت کرده و پس از چهار کشور واقع در نقاط سردسیر جهان، پنجمین سرانه را بین ۴۷ کشور دنیا داراست. عدد ۲.۷ پتاژول به ازای هر یک میلیون نفر در ایران درحالی است که ترکیه با جمعیت مشابه ایران دارای سرانه ۰.۳۵ پتاژول به ازای هر یک میلیون نفر بوده است.
همچنین آمارهای حاصل از ترازنامه انرژی وزارت نیرو حاکی است که در سال ۱۴۰۰، سرانه مصرف نهایی انرژی ایران ۱.۸ برابر متوسط سرانه مصرف نهایی جهانی است. همچنین در سال ۱۴۰۰، سرانه مصرف نهایی انرژی ایران در بخش خانگی ۲.۱ برابر میانگین جهانی بوده است.
مصرف خودروها ۲۰ تا ۳۰ درصدی بالاتر از میانگین جهانی
براساس برخی گزارشها، متوسط مصرف گازوییل در کامیونهای سنگین ایران بین ۵۰ تا ۶۰ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است. این در حالی است که میانگین جهانی آن ۳۵ تا ۴۰ لیتر ذکر شده است.
همچنین طبق گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، در ایران به ازای هر نفر روزانه حدود ۰.۹۵ لیتر بنزین و حدود ۰.۸۸ لیتر گازوییل مصرف میشود که این مقدار تقریباً ۲ برابر متوسط جهانی است.
درخصوص بنزین، براساس آخرین گزارشی که شرکت بهینهسازی مصرف سوخت کشور در سال ۱۳۹۵ منتشر کرد، میانگین مصرف سوخت در خودروهای داخلی و مونتاژی بین ۶.۵ تا ۷.۵ لیتر و در چند خودرو ازجمله وانتها تا ۹ و ۱۰ لیتر نیز در ۱۰۰ کیلومتر بوده است. البته این عدد مربوط به همه خودروهای تولیدی در آن سال بوده و شامل خودروهای درحال تردد همچون خودروهای فرسوده نمیشود.
همچنین براساس برخی گزارشها، میانگین مصرف کل خودروهای کشور به ۹.۲ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر میرسد، عددی که در سطح دنیا حدود ۷.۲ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است. به عبارتی، میانگین کل مصرف حدود ۲۸ درصد و با کنار گذاشتن خودروهای غیرسواری، این عدد حولوحوش ۲۰ درصد از میانگین دنیا بیشتر میسوزاند. با لحاظ مصرف روزانه ۱۲۴.۵ میلیون لیتر بنزین در سال ۱۴۰۳، طی سال گذشته روزانه حدود ۲۵ میلیون لیتر بنزین بیشتری نسبت به استانداردها مصرف شده است. این میزان تقریباً ۲ برابر میزان واردات بنزین در سال گذشته بوده است.
انتهای پیام/