نقش پتروشیمیها در ثبات اقتصادی ایران / چگونه زنجیره ارزش افزوده نفت و گاز میتواند کشور را از خامفروشی نجات دهد؟
صنعت پتروشیمی ایران از دهه ۱۳۴۰ شکل گرفت و در دهههای اخیر رشد قابلتوجهی را تجربه کرده است. امروز بیش از ۷۰ مجتمع پتروشیمی در کشور فعال هستند که مجموع تولید سالانه آنها از ۹۰ میلیون تن عبور کرده است. پتروشیمی در حقیقت حلقه واسط بین صنایع بالادستی (نفت و گاز) و صنایع پاییندستی است؛ یعنی همانجایی که ارزش افزوده واقعی شکل میگیرد. هر واحد گاز طبیعی یا نفت خام، در صورت تبدیل به فرآوردههای پتروشیمیایی، میتواند چندین برابر ارزش صادراتی پیدا کند.
ایران؛ قدرت منطقهای در تولید مواد پتروشیمی
بر اساس گزارشهای بینالمللی، ایران پس از عربستان و قطر، سومین تولیدکننده بزرگ محصولات پتروشیمی در خاورمیانه است. مجتمعهایی مانند پتروشیمی نوری، بندر امام، جم، شازند و بوعلیسینا از بزرگترین مراکز تولید اتیلن، متانول و پلیاتیلن در منطقه محسوب میشوند. توسعه فازهای جدید پارس جنوبی نیز خوراک گازی لازم را برای افزایش ظرفیت تولید در این مجتمعها فراهم کرده است. این مزیت باعث میشود ایران بتواند در بازار جهانی مواد پتروشیمی، جایگاه خود را حفظ و حتی تقویت کند.
کاهش خامفروشی با توسعه زنجیره ارزش
یکی از انتقادات همیشگی به اقتصاد نفتی ایران، اتکا به خامفروشی بوده است. اما پتروشیمی با ایجاد زنجیره ارزش افزوده، میتواند این وابستگی را کاهش دهد. به عنوان مثال، هر تن گاز طبیعی خام در صورت صادرات مستقیم، ارزآوری محدودی دارد، اما اگر به متانول، آمونیاک یا پلیاتیلن تبدیل شود، ارزش آن تا ۵ برابر افزایش مییابد. درواقع، توسعه صنایع پاییندستی پتروشیمی همان کلید طلایی است که میتواند اقتصاد ایران را از نوسانات بازار جهانی نفت مصون نگه دارد.
نقش پتروشیمی در اشتغالزایی و رشد منطقهای
صنعت پتروشیمی علاوه بر درآمدزایی، نقش مهمی در ایجاد اشتغال پایدار دارد. هر مجتمع پتروشیمی به طور مستقیم و غیرمستقیم برای هزاران نفر شغل ایجاد میکند. احداث مجتمعهای جدید در استانهای بوشهر، خوزستان، ایلام و هرمزگان باعث رشد اقتصادی این مناطق و توسعه زیرساختهای محلی شده است. این پروژهها همچنین به افزایش توازن صنعتی کشور کمک میکنند و مانع تمرکز بیشازحد صنایع در تهران و چند شهر بزرگ میشوند.
چالشهای صادرات پتروشیمی ایران در سایه تحریمها
تحریمهای بانکی و محدودیتهای حملونقل بینالمللی، مسیر صادرات محصولات پتروشیمی را برای ایران دشوار کرده است. بااینحال، بازار آسیا و کشورهای همسایه همچنان مقصد اصلی صادرات ایران هستند. چین، هند، ترکیه و برخی کشورهای آفریقایی از جمله خریداران اصلی محصولات پتروشیمی ایران محسوب میشوند. در شرایط فعلی، ایجاد پلتفرمهای تجاری دیجیتال، قراردادهای تهاتری و توسعه مسیرهای حملونقل دریایی و ریلی میتواند راهکار مؤثری برای کاهش اثر تحریمها باشد.
نقش هوش مصنوعی و فناوریهای نو در مدیریت پتروشیمیها
امروزه فناوریهای دیجیتال و هوش مصنوعی (AI) جایگاه مهمی در صنایع پتروشیمی پیدا کردهاند. از کنترل فرآیندهای تولید تا مدیریت تعمیرات پیشگیرانه، هوش مصنوعی میتواند هزینهها را کاهش و بهرهوری را افزایش دهد. به عنوان نمونه، برخی مجتمعهای پتروشیمی پیشرفته جهان با استفاده از الگوریتمهای یادگیری ماشین، مصرف انرژی را تا ۱۵ درصد کاهش دادهاند. در ایران نیز با ورود شرکتهای دانشبنیان به حوزه انرژی، امید میرود که دیجیتالیسازی و هوشمندسازی فرآیندها در مجتمعهای بزرگ پتروشیمی گسترش یابد.
آینده صنعت پتروشیمی در ایران؛ مسیر رشد تا ۱۴۱۰
برنامه راهبردی وزارت نفت نشان میدهد ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی تا سال ۱۴۱۰ باید به حدود ۱۴۰ میلیون تن در سال برسد. تحقق این هدف نیازمند سرمایهگذاری بیش از ۷۰ میلیارد دلار است. با جذب سرمایه داخلی، حمایت از شرکتهای دانشبنیان و مشارکت با شرکای آسیایی، ایران میتواند جایگاه دوم خاورمیانه را از عربستان بگیرد. همچنین توسعه واحدهای پاییندستی مانند تولید پلاستیکهای مهندسی و مواد دارویی پتروشیمیایی میتواند تنوع صادراتی کشور را افزایش دهد.
در نهایت، صنعت پتروشیمی ایران نهتنها عامل توسعه اقتصادی است، بلکه ابزاری برای مقاومت در برابر تحریمها، ایجاد اشتغال و رشد پایدار محسوب میشود. آینده اقتصاد ایران در گرو سرمایهگذاری هوشمند در این بخش است؛ جایی که نفت و گاز دیگر تنها منبع خام نیستند، بلکه پایهگذار صنعتی با ارزش افزوده بالا هستند.
انتهای پیام/