مکانیسم ماشه چیست و چرا اهمیت دارد؟/ جزئیات فعالسازی اسنپبک و پیامدهای آن
به گزارش هابصنعت؛ مکانیسم ماشه یا «Snapback» یکی از مهمترین بندهای توافق هستهای ایران (برجام) است. این سازوکار که بهمثابه فشردن یک ماشه عمل میکند، اکنون بار دیگر در مرکز تحولات سیاسی و امنیتی منطقه قرار گرفته است.
برجام در سال ۲۰۱۵ میان ایران و گروه ۱+۵ منعقد و به موجب آن تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل تعلیق شد. با این حال، برای تضمین اجرای تعهدات ایران، بندی به توافق افزوده شد که به «مکانیسم ماشه» شهرت یافت. این بند امکان بازگرداندن فوری تحریمها را بدون نیاز به تصمیمگیریهای طولانی فراهم میکند و به همین دلیل در سالهای اخیر همواره مورد مناقشه بوده است.
مکانیسم ماشه چگونه فعال میشود؟
فرآیند فعالسازی مکانیسم ماشه چند مرحله دارد:
یکی از اعضای برجام اعلام کند ایران به تعهداتش پایبند نبوده است.
موضوع به کمیسیون مشترک ارجاع داده شده و مذاکراتی برای حل اختلاف انجام میشود.
در صورت عدم توافق، موضوع به شورای امنیت میرود.
در شورای امنیت تحریمها بهطور خودکار بازمیگردند مگر اینکه قطعنامهای برای ادامه تعلیق تحریمها تصویب شود؛ قطعنامهای که به دلیل امکان وتو شدن عملاً شانسی برای تصویب ندارد.
چرا به آن «ماشه» میگویند؟
نامگذاری این سازوکار از سرعت و قطعیت عملکرد آن گرفته شده است. درست مانند ماشهای که با کشیده شدن بلافاصله باعث شلیک میشود، در اینجا نیز بازگشت تحریمها بدون نیاز به اجماع یا روند پیچیده حقوقی انجام میشود.
اسنپبک یا بازگشت خودکار تحریمها
اصطلاح Snapback در حقوق بینالملل به معنای بازگشت فوری است. در چارچوب برجام، به محض فعال شدن این مکانیزم، تمام تحریمهای پیشین شورای امنیت علیه ایران در حوزههای نظامی، اقتصادی و مالی دوباره اعمال خواهند شد.
مکانیسم ماشه در گذشته چه سرنوشتی داشت؟
۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸: مکانیسم ماشه هرگز فعال نشد.
۲۰۱۸: آمریکا از برجام خارج شد و تلاش کرد ماشه را فعال کند، اما بهدلیل خروج از توافق، سایر اعضا آن را غیرقانونی دانستند.
۲۰۲۰: دولت ترامپ دوباره کوشید این سازوکار را به جریان اندازد، اما با مخالفت شدید اعضای شورای امنیت مواجه شد.
فعالسازی رسمی اسنپبک توسط اروپا
در تاریخ ۶ شهریور، سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان با ارسال نامهای به شورای امنیت سازمان ملل روند فعالسازی مکانیسم ماشه را آغاز کردند. این اقدام که با استناد به عدم پایبندی ایران به تعهدات هستهای صورت گرفت، فرآیند ۳۰ روزه بازگشت تحریمها را کلید زد.
طبق قوانین، شورای امنیت باید ظرف این مدت درباره ادامه تعلیق تحریمها رأیگیری کند؛ اما تصویب چنین قطعنامهای نیازمند ۹ رأی مثبت و عدم وتوی اعضای دائم است، امری که تقریباً غیرممکن به نظر میرسد.
محتوای تحریمهای بازگرداندهشده با اسنپبک
با فعال شدن ماشه، تحریمهای گذشته براساس قطعنامههای ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹ دوباره اعمال میشوند. این تحریمها شامل ممنوعیت تسلیحاتی، محدودیت بر فناوریهای هستهای و موشکی، مسدودسازی داراییها، ممنوعیت سفر برخی افراد، بازرسی محمولههای ایران و واکنشها به فعالسازی ماشه است.
تهدید ایران به خروج از NPT
مقامات ایرانی هشدار دادهاند که در صورت اجرای کامل تحریمهای ماشه، امکان خروج از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای وجود دارد.
ایران و مقاومت در برابر تحریمها
وزیر نفت اعلام کرده ایران تجربه کافی در مقابله با تحریمها دارد و میتواند راههای جدیدی برای خنثیسازی محدودیتها بیابد.
واکنش بینالمللی به فعالسازی اسنپبک
روسیه این اقدام اروپا را تهدیدی برای ثبات منطقه و روند دیپلماسی دانسته است.
مکانیسم ماشه یکی از پیچیدهترین و در عین حال سریعترین سازوکارهای حقوقی در توافق هستهای ایران است که بازگشت تحریمها را بدون رأیگیری قطعی میسازد. فعال شدن این سازوکار از سوی اروپا، میتواند تنشهای منطقهای و بینالمللی را به سطحی تازه برساند و آینده برجام را بیش از هر زمان دیگری در ابهام قرار دهد.
انتهای پیام/